आजभोलि एक सामान्य तर गम्भीर समस्याले मानिसहरूलाई तीव्र गतिमा आफ्नो चपेटामा लिइरहेको छ  फ्याटी लिभर (Fatty Liver)। यो रोग प्रायः चुपचाप बढ्छ र जबसम्म हामीलाई थाहा हुन्छ, तबसम्म स्थिति गम्भीर भइसकेको हुन सक्छ। फ्याटी लिभर आखिर के हो, किन हुन्छ र कसरी यसलाई समयमै रोक्न सकिन्छ ।
फ्याटी लिभर के हो ?
फ्याटी लिभर भनेको कलेजोमा सामान्यभन्दा बढी बोसो (फ्याट) जम्मा हुनु हो। यदि यो बोसो कलेजोको कुल तौलको ५-१०% भन्दा बढी भयो भने, यसलाई फ्याटी लिभर भनिन्छ । आयुर्वेदमा यसलाई "यकृत-मेदवृद्धि" मानिन्छ, जसमा कलेजो (यकृत) को अग्नि कमजोर हुन थाल्छ र बोसो (फ्याट) को सही पाचन हुन सक्दैन ।
फ्याटी लिभर हुने प्रमुख कारणहरू
अत्यधिक रक्सीको सेवन – रक्सीले कलेजोमा सिधा असर गर्छ । मोटोपना र उच्च बोसोयुक्त आहार – तारेको, भुटेको र फास्ट फुडको बानी । मधुमेह र इन्सुलिन प्रतिरोध – मधुमेहका रोगीहरूमा फ्याटी लिभरको जोखिम बढी हुन्छ । कम शारीरिक गतिविधि – घण्टौंसम्म बसिरहनु वा व्यायाम नगर्नु । औषधिहरूको अत्यधिक सेवन – केही एन्टिबायोटिक्स र दुखाइ कम गर्ने औषधिहरूले कलेजोमा असर गर्छन्। तनाव र अनियमित दिनचर्या – शरीरको जैविक घडी (Biological Clock) प्रभावित हुन्छ।
आयुर्वेदिक दृष्टिकोण- आयुर्वेदका अनुसार जब शरीरमा मेद धातु (फ्याट) को वृद्धि हुन्छ र पाचन अग्नि कमजोर हुन्छ, तब कलेजोका कोशिकाहरूले फ्याटलाई तोड्न सक्दैनन्। परिणामस्वरूप, फ्याटी लिभरको स्थिति उत्पन्न हुन्छ। यसको मुख्य कारण हो – अतिभोजन (धेरै खानु), भारी र चिल्लो भोजन, मद्यपान र निष्क्रिय जीवनशैली।
फ्याटी लिभरका लागि घरेलु उपायहरू
अमला: अमलाले कलेजोलाई डिटक्स गर्छ र पाचन अग्नि बलियो बनाउँछ। हरेक बिहान खाली पेटमा अमलाको जुस पिउनुहोस् । बेसार: यसमा रहेको कर्क्युमिन तत्वले कलेजोको सुजन कम गर्छ। मनतातो दूधमा बेसार मिसाएर राति पिउनुहोस् । त्रिफला चूर्ण: यो कलेजोलाई शुद्ध गर्न र कब्जियत हटाउन सहयोगी हुन्छ। राति सुत्नुअघि मनतातो पानीसँग १ चम्चा लिनुहोस् । नीम र गुर्जो: यी दुवै जडीबुटीले कलेजोलाई विषाक्त तत्वहरूबाट मुक्त गर्छन्। बिहान खाली पेटमा गुर्जोको रस वा नीमको पात चपाउनुहोस्। मेवा: यसमा एन्जाइमहरू हुन्छन् जसले कलेजोमाथिको बोझ कम गर्छन्। बिहानको नास्तामा मेवा समावेश गर्नुहोस्।
लसुन: लसुनमा पाइने सल्फर यौगिकले फ्याटी लिभरको बोसो कम गर्छ । काँचो लसुन वा महसँग लसुनको सेवन गर्नुहोस्।
जीवनशैलीमा परिवर्तन
 हरेक दिन कम्तिमा ३० मिनेट हिँड्नुहोस् । भुजंगासन, धनुरासन र मंडूकासन जस्ता योगासनहरू गर्नुहोस् । रक्सी र धुम्रपानबाट पूर्ण रूपमा बच्नुहोस् । चिल्लो, मसलेदार र प्याकेज गरिएको खाना कम गर्नुहोस् । तनाव कम गर्नका लागि प्राणायाम र ध्यान अपनाउनुहोस् ।
आहार सम्बन्धी सुझाव-  हरियो सागसब्जी, मौसमी फल, र सम्पूर्ण अन्न आहारमा समावेश गर्नुहोस् । पर्याप्त मात्रामा पानी पिउनुहोस् । गुलियो पेय पदार्थ (Cold drinks, Packed juices) बाट बच्नुहोस् । प्रोटिनयुक्त भोजन (दाल, मुंग, चना) लिनुहोस् ।
 निष्कर्ष- फ्याटी लिभर एक "साइलेन्ट डिजिज" (मौन रोग) हो, जसले बिस्तारै-बिस्तारै गम्भीर रूप लिन सक्छ। समयमै यसको पहिचान र जीवनशैलीमा परिवर्तन गरेर यसलाई रोक्न सकिन्छ। याद राख्नुहोस् – "कलेजो स्वस्थ त जीवन स्वस्थ"।
श्रोत -सामाजिक सञ्जाल